در پی حمله نظامی رژیم صهیونیستی به خاک جمهوری اسلامی ایران، فضای تازه‌ای از انسجام و وحدت در کشور شکل گرفت؛ هم‌صدایی‌ای که فراتر از مرزبندی‌های رایج «خودی» و «غیرخودی» تعبیر شد. رحمت امینی، نمایشنامه‌نویس، کارگردان و مدرس تئاتر در گفت‌وگو با خبرآنلاین به بررسی علل شکل‌گیری این وحدت و نقش نهادهای متولی در تداوم آن پرداخت.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در روزهای پس از حمله نظامی اسرائیل به خاک ایران، علاوه بر واکنش‌های رسمی و مردمی، جامعه هنری کشور نیز شاهد رویدادی متفاوت و تأمل‌برانگیز بود. هنرمندان شاخص از عرصه‌های گوناگون همچون تئاتر و موسیقی، بدون آنکه دعوت یا توصیه‌ای رسمی در میان باشد، آستین‌ها را بالا زدند و در قالب اجراها یا کنسرت‌هایی با مردم اعلام همبستگی کردند و موجی از همدلی و یکپارچگی را رقم زدند.
در این میان، بسیاری این پرسش را مطرح کردند که چگونه می‌توان این وحدت و همدلی را فراتر از بحران، به یک اصل پایدار فرهنگی تبدیل کرد؟ برای بررسی این موضوع، با رحمت امینی، گفت‌وگو کردیم.
امینی با اشاره به تجربه‌های مشابه در حوزه‌ی اجتماعی، وضعیت موجود را این‌گونه تفسیر کرد: «اگر بخواهم از منظر شخصی به این مسئله نگاه کنم، می‌توانم بگویم که بحث خودی یا غیرخودی بودن معمولا در شرایط بحرانی بیشتر بروز می‌یابد می‌توانم بگویم که این موضوع شباهتی به فضای مراسم سوگواری دارد. یعنی همان‌طور که در برخی مواقع، فقدان یک عزیز می‌تواند باعث نزدیکی خانواده‌هایی با اختلافات دیرینه شود، در مواقع بحرانی نیز، وحدتی موقت میان گروه‌های مختلف شکل می‌گیرد. اما باید توجه داشت که با پایان آن شرایط یا بحران، امکان بازگشت شکاف‌ها وجود دارد.»
این نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر با تأکید بر اهمیت لحظه تاریخی ایجادشده پس از حمله نظامی به خاک کشور ادامه داد: «در جنگ ۱۲ روزهای که شاهد آن بودیم، دشمن خارجی به تمامیت ارضی کشور ما حمله کرد. طبیعی بود که تمامی ارکان کشور در برابر این تهدید یکپارچه عمل کنند چرا که این ضرورتی ملی بود. آنچه اهمیت بیشتری دارد، تداوم این همدلی و یکپارچگی پس از عبور از بحران است.»
امینی در ادامه با ذکر نمونه‌هایی از واکنش‌های هنری اظهار داشت: «در این 12 روز شاهد آن بودیم که هنرمندان نام‌آشنا در حوزه‌های تئاتر و موسیقی به این فضا واکنش نشان دادند. مثلاً شاهد بودیم که هنرمندان موسیقی در برج آزادی اجرا داشتند یا هنرمندانی در مجموعه تئاتر شهر و دیگر مراکز فرهنگی برگزار اجراهایی داشتند. این رخدادها، ارزشمند و امیدوارکننده است. اما دغدغه اصلی، تداوم این رویکرد پس از عبور از شرایط ویژه کنونی است.»
او در همین زمینه نقش نهادهای متولی فرهنگی را تعیین‌کننده دانست و گفت: «انتظار می‌رود نهادهای مسئول، چه در بخش دولتی و چه در ساختارهای نیمه‌خصوصی و خصوصی، به درک و تحلیل این همدلی دست یابند و بستر استمرار آن را فراهم سازند. تجربه تاریخی نشان داده است که چنین موج‌هایی غالباً مقطعی هستند. اما مهم آن است که این اتفاق به یک الگوی رفتاری پایدار تبدیل شود.»
رئیس سابق شورای نظارت و ارزشیابی اداره کل هنرهای نمایش سپس به مسئله قدیمی دسته‌بندی هنرمندان به خودی و غیرخودی اشاره کرد و افزود: «تفکیک هنرمندان به خودی و غیرخودی هنوز در بسیاری از فضاهای رسمی فرهنگی وجود دارد. اما در این وضعیت خاص، وحدتی شکل گرفت که نشان داد می‌توان با حفظ اختلاف‌نظرها، نقطه‌های اشتراک را تقویت کرد. مهم این است که هنرمند، صرف‌نظر از دیدگاه خود، امکان بیان داشته باشد و نظرات متقابل نیز با تساهل و مدارای فرهنگی شنیده شود.»
او ادامه داد: «ما نهادهایی برای ارزیابی و نظارت بر آثار هنری در اختیار داریم. اگر این نهادها به جای تمرکز بر حذف و تقابل، بر تقویت همدلی و پذیرش تکثر آرا تمرکز کنند، بی‌تردید فضا برای تولید هنری بازتر، سالم‌تر و پویاتر خواهد شد.»
امینی که خود سابقه مدیریت فرهنگی را نیز در کارنامه دارد، در بخشی دیگر از سخنانش یادآور شد: «در دوره‌ای که مسئولیت داشتم، تلاش کردم تا حد ممکن با وجود محدودیت‌ها، به تنوع دیدگاه‌ها احترام بگذارم. معتقدم هرچقدر فضای کار برای هنرمند آزادتر باشد، آثار خلق‌شده نیز عمیق‌تر، متفکرانه‌تر و غنی‌تر خواهند بود. در مقابل، هنرمندی که تحت فشار قرار دارد، ناگزیر به تولید اثری سطحی یا غیرواقعی خواهد شد.»
وی با اشاره به تجربه‌های مشابه در حوزه سینما و تئاتر افزود: «نمونه‌های متعددی در سینما وجود دارد که فیلم‌هایی با کیفیت به دلایل غیرهنری کنار گذاشته شدند یا هرگز مجال نمایش نیافتند. چرا باید مانع اکران آثاری شد که می‌توانند مخاطب را به تفکر وادارند؟ در تئاتر نیز خاطرات بسیاری از نمایش‌هایی دارم که به دلایل مشابه فرصت دیده شدن را از دست دادند.»
رحمت امینی در پایان، با بیان این‌که «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد»، اظهار داشت: «به نظر من، تنها خواست خدا برای تحقق این خیر کافی نیست؛ بنده‌های خدا هم باید بخواهند. وقتی جامعه‌ای خواهان اندیشه، گفتگو و تعالی است، نباید این خواست را سرکوب کرد. برعکس، باید آن را قدر دانست و به رسمیت شناخت.»
5959
