عاشورا از این حیث آیینه‌ای بزرگ برای تاریخ ماست که اگرچه گاه فاصله از جبهه حق سبب بدنامی می‌شود، اما سلامت روان، طهارت وجدان، و التزام به حلال و نیز احترام به والدین می‌تواند فرصت توبه، حضور و تثبیت در صراط مستقیم خدا را برای اهلش به ارمغان آورد.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، سعید شیری: عاشورا نقطه اوج پیدایش و ظهوری است که در آن، قابلیت‌ها و زخم‌های روح انسان‌ها عیان و تفاوت سرشت و تربیت به روشنی نمایان می‌شود. یکی از وجوه کمتر پرداخته‌شده در میان یاران امام حسین علیه‌السلام، جایگاه کسانی است که تا پیش از واقعه، نه تنها جزء یاران شناخته‌شده نبودند بلکه بعضاً با بی‌طرفی یا حتی در صف دشمن قرار داشتند، اما در سایه سلامت فطرت و احترام به تعالیم خانوادگی، مسیر حق را تشخیص داده و به قافله نجات پیوستند.
بنابر روایت تسنیم، در رأس این نمونه‌ها، حرّ بن یزید ریاحی قرار دارد. او فرماندهی هزار نفر از لشکر ابن‌زیاد را در اختیار داشت و عملاً اولین کسی بود که راه را بر امام بست. با این حال، نجابت و ادب حر، چه در کلام و چه در رفتار با اهل بیت آشکار بود، چنان که لحظه‌ای با یادآوری جایگاه مادر و احترام به خاندان رسول خدا قلبش متحول شد و با توبه‌ای ماندگار به سپاه حسین علیه‌السلام پیوست. حر، نماد انسانی است که با وجود انحراف اولیه، چون ریشه در پاکی و اخلاق داشت، قابلیّت بازگشت به سوی حق را حفظ کرد.
زهیر بن قین بجلی دیگر نمونه برجسته است. او تا پیش از عاشورا نه تنها ارتباطی با امام حسین علیه‌السلام نداشت، بلکه در اردوگاه خودش، حتی از مواجهه با ایشان می‌گریخت. اما سفارش و شجاعت همسرش، که پرورش یافته خانواده‌ای با تقوا و اصالت اخلاقی بود، دل زهیر را نرم کرد. همین ریشه‌های خانوادگی و احترام به همراه و والدین، بستر قرین شدن او با کاروان سیدالشهدا شد. پس از آن نیز زهیر از باوفاترین یاران امام گشت و به مقامی ممتاز دست یافت.
نمونه سوم، جون غلام ابوذر، شاگرد و خدمتگزار خانواده اهل بیت بود. وفاداری و حُسن تربیت او که از دو دوره شاگردی در نزد ابوذر و امیر مؤمنان علیه‌السلام نشأت گرفته بود، سبب شد شهامت حضور در نبرد با یزیدیان و شهادت در رکاب امام را بیابد. ادب و احترام ایشان نسبت به ساحت امام حسین علیه‌السلام زبانزد بود و او را در کنار اهل بیت و راه صواب قرار داد.
در ماجرای عمرو بن قرظه انصاری خزرجی کوفی نیز شاهد چنین الگویی هستیم. وی شهیدی بزرگ از یاران امام حسین علیه‌السلام در کربلا بود که ریشه خانوادگی‌اش به اصحاب پیامبر و شیعیان امام علی بازمی‌گشت. پدر او، قرظه بن کعب، از صحابه رسول خدا و از راویان حدیث بود که در نبرد احد و دیگر نبردهای بزرگ صدر اسلام حضور داشته و بعدها یکی از کارگزاران و فرماندهان علی بن ابی‌طالب در کوفه و جبهه‌های صفین و جمل به شمار می‌رفت. این خانواده، الگویی از «سنت مجاهدت خانوادگی» به شمار می‌روند که نه‌تنها در مبانی اعتقادی بلکه در تربیت اخلاقی و فداکاری، تأثیر ماندگاری بر نسل‌های بعدی خود گذاشتند. این بستر خانوادگی، عمرو را مهیای دفاع جانانه در راه امام حسین کرد؛ چنانکه گفته‌اند در روز عاشورا، او پس از کسب اجازه از امام به میدان رفت و در دفاع از وجود امام، عملاً سپری انسانی شد به گونه‌ای که هر تیری به سوی سیدالشهدا می‌آمد، خود را پیش‌روی ایشان قرار می‌داد تا آسیبی به امام نرسد.
فارغ از این صحابه، یاران دیگری چون مسلم بن عوسجه و حبیب بن مظاهر نیز پیش‌تر از میانه‌روها و عقلای کوفه بودند که به‌واسطه‌ی سلامت فطرت جمعی و صمیمیت خانوادگی به حق پیوستند. حتی خواهران و مادران برخی شهدا با تربیتی حسینی، زمینه‌ساز این جبهه‌گیری حق‌مدارانه بودند و نگاه تربیتی زنانه در آن بحران، بسیار تأثیرگذار چشمگیر بود.
بررسی زندگی این افراد نشان می‌دهد که در عرصه تصمیم‌گیری‌های سخت تاریخی، آن‌ها که فاقد خباثت ذاتی و برخوردار از اخلاق نیک و تربیت خانوادگی بودند، امکان بازگشت و پذیرش حق را در وجود خویش زنده نگه می‌داشتند. این افراد حتی اگر به ظاهر در ابتدا همراه باطل بودند، اما منجلاب نفس و خودخواهی اجازه خاموش شدن وجدان و فطرتشان را نداد.
در نقطه مقابل، برخی از سرداران سپاه عمر سعد یا اشخاصی با پیشینه آقازادگی و شهرت قبیله‌ای، به‌رغم دسترسی به آیات، احادیث و توصیه والدین، عزت نفس و تهذیب نداشتند؛ در وجودشان پرده‌ای از قساوت و تیرگی بود که راه بازگشت را سد کرد. این تفاوت‌های تربیتی راز ماندگاری نام یاران حسین در تاریخ و گمنامی لشکر خصم در حافظه جامعه اسلامی است.
عاشورا از این حیث آیینه‌ای بزرگ برای تاریخ ماست؛ آیینه‌ای که یادآور می‌شود سلامت روان، طهارت وجدان، و التزام به حلال و احترام به پدر و مادر، نه فقط در زندگی روزمره، بلکه در انتخاب‌های سرنوشت‌ساز زندگی و بحران‌های اجتماعی، قابلیت اثرگذاری بی‌مانندی دارد. اگرچه گاه فاصله از جبهه حق سبب بدنامی می‌شود، اما باکفایتی و ادب خانوادگی می‌تواند فرصت توبه، حضور و تثبیت راه را برای اهل دل به ارمغان آورد.
امروز نیز این درس عاشورایی برای جامعه ما حیاتی است؛ تنها با پافشاری بر تربیت دینی و اخلاق‌مداری خانوادگی، می‌توان لایه‌هایی از جامعه را در بحران‌های زمانه، از سقوط به ورطه باطل نجات داد. تربیت حسینی، نه فقط در بیان موعظه که در عمل به سبک ادب، احترام و اخلاق، ضامن بازسازی انسان در بزنگاه‌های تاریخ خواهد بود.
