یک مدرس و مفسر علوم قرآنی به بررسی جایگاه والدین در قرآن کریم پرداخت.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ،در قرآن کریم لزوم توجه و احترام به والدین بارها مطرح شده است و در پنج مورد احسان به والدین بلافاصله بعد از مسئله توحید آمده است. این مسئله جایگاه والای والدین نزد خداوند را نشان می‌دهد.
بنا بر روایت ایکنا، یکی از مهمترین اصول اخلاقی در مکتب اسلام، احترام به پدر و مادر است. خداوند متعال در موارد متعددی در قرآن کریم از ضرورت احترام و نیکی به پدر و مادر یاد کرده و جالب آنکه آن قادر حکیم در مواردی بعد از توحید و یکتاپرستی و بدون فاصله، بر لزوم اطاعت و تکریم آن‌ها فرمان داده و نامشان را در ردیف نام خود قرار داده و بر رعایت مقام و منزلت آن‌ها تأکید کرده است. به‌منظور بررسی این موضوع با محمدجواد صدیق، مدیرعامل بنیاد قرآن و مدرس و مفسر علوم قرآنی پرداخته است، که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
لطفاً به جایگاه توجه و نیکی کردن به والدین در قرآن اشاره بفرمایید.
احسان و نیکی به پدر و مادر در قرآن بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. در آیه ۸۳ سوره بقره خداوند می‌فرماید: «وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیَتَامَیٰ وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ وَآتُوا الزَّکَاهَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْکُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ؛ و یاد کنید زمانی که از بنی‌اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مستمندان نیکی کنید، و با مردم با خوش‌زبانی سخن گویید، و نماز را برپا دارید و زکات بپردازید، سپس همه شما جز اندکی از پیمان خدا روی گردانیدید؛ و شما به‌طور عادت روی‌گردان هستید.»
در این آیه از قرآن کریم پس از تأکید بر توحید، احسان به پدر و مادر مورد تأکید قرار گرفته که اهمیت بالای این نکته را نشان می‌دهد. همچنین در آیه ۳۶ سوره نساء نیز خداوند می‌فرماید: «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیَتَامَیٰ وَالْمَسَاکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَیٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَنْ کَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا؛ و خدا را بپرستید، و چیزی را شریک او قرار ندهید، و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه نزدیک و همسایه دور و همنشینان و همراهان و در راه ماندگان و بردگان نیکی کنید؛ یقیناً خدا کسی را که متکبر و خودستاست، دوست ندارد.»
در این آیه از قرآن کریم نیز دقیقاً پس از مسئله توحید مسئله نیکی به پدر و مادر مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین در آیه ۱۵۱ سوره انعام خداوند می‌فرماید: «قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ ۖ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۖ وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ ۖ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ ۖ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ۚ ذَٰلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ؛ بگو بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده بخوانم: اینکه چیزی را شریک او قرار مدهید، و به پدر و مادر نیکی کنید، و فرزندانتان را از ترس تنگدستی نکشید، ما شما و آنان را روزی می‌دهیم، و به کارهای زشت چه آشکار و چه پنهانش نزدیک نشوید، و انسانی را که خدا محترم شمرده جز به حق نکشید؛ خدا این‌گونه به شما سفارش کرده تا بیندیشید.»
در این آیه نیز به همین شکل دقیقاً پس از مسئله توحید نیکی به پدر و مادر مطرح می‌شود. در آیه ۲۳ سوره اسراء، نیز دقیقاً به همین سبک خداوند نیکی کردن به پدر و مادر را تا حدی مهم برمی‌شمارد که پس از توحید آن را مطرح می‌کند.
همچنین در مبحث انفاق، خداوند والدین را ارجح‌تر از دیگران می‌داند و در آیه ۲۱۵ سوره بقره این‌چنین می‌فرماید: «یَسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنْفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ وَالْیَتَامَیٰ وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ؛ از تو می‌پرسند: چه چیز انفاق کنند؟ بگو: هر مال و مایه سودمندی که انفاق می‌کنید باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و نیازمندان و در راه‌ماندگان باشد، و هر کار نیکی انجام دهید، خدا به آن داناست.»
علاوه بر آنچه گفته شد براساس آیاتی از قرآن کریم اگر مرگ انسان پس از پدر و مادر فرا برسد لازم است ابتدا برای اموال خود پدر و مادر را وصی قرار دهد؛ در این باره خداوند در آیه ۱۸۰ سوره بقره می‌فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّهُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ ۖ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ؛ بر شما مقرر و لازم شده چون یکی از شما را مرگ در رسد، اگر مالی از خود به‌جا گذاشته است، برای پدر و مادر و خویشان به‌طور شایسته و پسندیده وصیت کند. این حقی است بر عهده پرهیزکاران.»
حال سؤال اینجاست که چرا اینقدر به موضوع توجه و نیکی به پدر و مادر تأکید شده است؟ امام سجاد(ع) می‌فرمایند: «پس از خداوند آفریننده انسان پدر و مادر هستند و برای بزرگ شدن انسان زحمات و زجر فراوانی کشیده‌اند.»
آیه ۲۳ سوره اسراء دستورالعملی از سوی خداوند برای برخورد با پدر و مادر است در این آیه خداوند می‌فرماید: «وَقَضَیٰ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا؛ و پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکی کنید؛ هرگاه یکی از آنان یا دو نفرشان در کنارت به پیری رسند چنانچه تو را به ستوه آورند به آنان اُف مگوی و بر آنان بانگ مزن و پرخاش مکن، و به آنان سخنی نرم و شایسته و بزرگوارانه بگو.»
این آیه دستورالعملی برای برخورد با پدر و مادر است، خداوند می‌فرماید انسان حق ندارد وقتی پدر و مادرش به پیری رسیدند کوچک‌ترین کلمه ناسزا به آن‌ها بگوید و با پرخاشگری با آن‌ها سخن بگوید. در آیه بعدی از همین سوره خداوند می‌فرماید: «بال تواضع برای پدر و مادر باز کنید» حتی دعا کنید که خداوند آن‌ها را مورد رحمت خود قرار دهد.
به روایاتی که در این باره وجود دارد نیز اشاره بفرمایید.
علاوه بر آیات گفته شده احادیث و روایات فراونی نیز درباره جایگاه پدر و مادر آمده است. از امام صادق(ع) نقل شده مردی خدمت حضرت رسول(ص) آمد و عرض کرد من مشتاق جهاد هستم، آن حضرت فرمود پس در راه خداوند جهاد کن که اگر جهاد کنی و کشته شوی نزد خداوند زنده‌ای و روزی خواهی خورد و اگر بمیری اجرت با خداست و اگر به سلامت برگردی از گناهان پاک خواهی شد، مانند روزی که از مادر متولد شده‌ای. آن مرد گفت یا رسول‌الله(ص) پدر و مادر پیری دارم که با من انس گرفته‌اند و ناتوان شده‌اند. حضرت فرمود نزد آن‌ها بمان، قسم به خدایی که جان من در دست اوست، انس با پدر و مادر در یک شبانه‌روز از جهاد یک سال برتر است؛ که این جایگاه و اهمیت نیکی به پدر و مادر را در دین اسلام نشان می‌دهد.
