۲۰ شهریور، یادبودی از استاد عبدالمحمد آیتی و آثار قابل ستایشی که از خود به جا گذشت
عبدالمحمد آیتی، ادیب، نویسنده، پژوهشگر و مترجمی که با کسب علوم حوزوی و تسلط به ادبیات عربی و فارسی یکی از بهترین ترجمه‌های فارسی را به ویژه در ترجمه قرآن و نهج‌البلاغه به نام خود به ثبت رسانده است. امروز ۲۰ شهریور سال‌روز خاموشی ستاره‌ای است که از دیار بروجردِ استان لرستان در اردیبهشت ۱۳۰۵ شروع به تابیدن کرد. پس از درخشیدن در سرزمین ادبیات فارسی و علوم اسلامی، در سال ۱۳۹۲ در سن ۸۷ سالگی بر روی دستان ادیبان و هنردوستان در بهشت زهرای تهران آرام گرفت.
مجله اینترنتی خونه به بهانه بزرگداشت یاد او در این روز، مروری کرده است به زندگی و آثار قابل ستایشی که او از خود به جا گذشت.
ادامه تحصیل برخلاف نظر پدر و شاگردی دکتر عبد الحسین زرین کوب
عبدالمحمد آیتی در شش سالگی به مکتب رفت و به آموختن الفبا و خواندن کتاب‌های ادبی پرداخت.
در آن سال‌ها هنوز مدرسه‌های نوین گسترش نیافته بودند و سوادآموزی را به شیوه سنتی یعنی با شرکت در مکتب‌خانه آغاباجی و بعدها مکتب‌خانه میرزا حسن مخلص شروع کرد و بعدها در مدرسه اعتضاد از نخستین مدارس جدید بروجرد ادامه تحصیل داد.
پدر استاد آیتی دوست می داشت که او در بازار مشغول به کسب و کار شود و دکان داری کند. او ولی با اصرار به پدرش و با وجود همه مخالف های پدرش، تحصیل علم را ادامه دارد و به بازار نرفت.
دورۀ اول متوسطه را به مدت سه سال در دبیرستان بروجرد طی کرد. در دبیرستان از محضر دکتر “عبد الحسین زرین کوب ” بهره‌مند شد و در ادبیات به وی گرایش پیدا کرد.
ورود به حوزه در قم
ایشان به دلیل علاقه‌مندی به علوم حوزوی، هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، تابستان‌ها به مدرسه علمیه آقا رفت و جامع المقدمات و سیوطی را خواند. عبدالمحمد آیتی در مهر ۱۳۲۴ راهی قم شد و یک سال در حوزه علمیه قم کسب علم کرد.
اخذ مدرک لیسانس با رتبه اول در دانشگاه تهران
آیتی در سال ۱۳۲۵ به دانشکده معقول و منقول – الهیات و معارف اسلامی- دانشگاه تهران راه یافت و دورۀ معقول و منقول را پشت سر گذاشت و در سال ۱۳۲۸ با رتبۀ اول لیسانس گرفت. از اساتید او می‌توان به محمود شهابی، موسی عمید، مدرس رضوی، علی اکبر فیاض، غلامحسین صدیقی اشاره کرد.
کسب رتبه اول در دبیری
در مهر همان سال با رتبۀ یک دبیری به سمت دبیر دبیرستان‌های بابل منصوب شد. یک سال بعد به خرم‌آباد انتقال یافت.
پدر سه فرزند در فقدان همسر
از مهر ۱۳۳۲ به مدت ۱۰ سال در دبیرستان‌های ساوه به تدریس پرداخت. علیرغم فوت همسر و سختی فراوان در سرپرستی بچه‌هایش که دو دختر و یک پسر کوچک بودند، در کنار تدریس در دبیرستان به نوشتن هم می‌پرداخت و ارتباط زیادی با نشریات آن دوران داشت.
سردبیری ماهنامه آموزش و پرورش
عبدالمحمد آیتی در سال ۱۳۴۹ سردبیر ماهنامۀ آموزش و پرورش شد و این سمت را تا ۱۰ سال بر عهده داشت. او در این ایام در دبیرستان‌های شبانۀ تهران به تدریس می‌پرداخت.
آغاز بازنشستگی ادامه نویسندگی
آیتی مدرس ادبیات داستانی در سال ۱۳۵۶ در دانشگاه فارابی و مدرس ادبیات داستانی و عربی در دانشگاه دماوند در سال‌های ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸ بود. ایشان در سال ۱۳۵۹ بازنشسته شد و از آن پس اوقات خود را به نوشتن اختصاص داد و در ۲۰ مهر ۱۳۷۰ به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد.
وی پس از تشکیل گروه دانشنامۀ تحقیقات ادبی در سال ١٣٧١ تا سال ١٣٧٩ ریاست این گروه و پس از آن ریاست شورای علمی دانشنامۀ تحقیقات ادبی فرهنگستان را نیز بر عهده داشت. ایشان در سال ۱۳۸۱ به عنوان چهره ماندگار معرفی شدند.
تحقیق و پژوهش به همراه آموزش
آیتی در کنار آموزش همواره به تحقیق و پژوهش مشغول بوده است. ایشان چنان که خود می‌گوید از سال ۱۳۲۹ که نوشتن را شروع کرد هیچ‌گاه قلم را بر زمین نگذاشت. حاصل کوشش علمی او حدود بیست عنوان کتاب در بیش از چهل مجلد است.
ترجمه‌های متون عربی به فارسی
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، با آن‌که او به تصنیف آثار مستقل بیش از کار مستقل علاقه داشت به ملاحظۀ ضرورت آشنایی مردم کشورش با فرهنگ زمانه، راه ترجمه را برگزید تا در انتقال معارف و فرهنگ اقوام دیگر سهمی داشته باشد. به جز چند مجموعه داستان و رمان که آیتی از انگلیسی به زبان فارسی برگردانده است، دیگر ترجمه‌های او از متون عربی قدیم و جدید است.
آثاری متفاوت و متنوع
آثار آیتی از حیث سبک متفاوت است و از حیث موضوع، متفاوت، متنوع و مشتمل بر متن‌های کهن تاریخی، ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید است. تنوع آثار ترجمه شده به قلم آیتی حاکی از گستردگی و عمق اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، دینی و ادبی و تسلط او بر فن ترجمه و سبک‌های مختلف ادبی و نوشتاری است.
ترجمه شایسته‌ای از قرآن
عبدالمحمد آیتی ترجمه‌ای از قرآن به دست داده است که به تصدیق اهل فن، به خوبی از عهدۀ آن بر آمده است. او سه سال از عمر خود را صرف ترجمۀ قرآن کریم کرد. در این ترجمه صرفاً متن به فارسی برگردانده شده و به تفسیر در نیامیخته است. بهاءالدین خرمشاهی قرآن‌پژوه و مترجم قرآن، ترجمه آیتی را یکی از سه چهار ترجمه برتر قرآن می‌داند که زبانی شیوا، استوار و امروزین دارد.
سلامت و استحکام جمله‌بندی و پرهیز از سَره‌نویسی فارسی، و عربی‌گرایی افراطی و دوری از هرگونه حشو و زوائد، از ویژگی‌های ترجمه آیتی است که به گفته منتقدان، از ارزش ادبی فراوانی برخوردار است.
نهج‌البلاغه و ترجمه‌ای که شهره گرفت
از ترجمه‌های مشهور آیتی، ترجمه او از نهج‌البلاغه است که نخستین بار بنیاد نهج‌البلاغه آن را چاپ کرده است. به گفته منتقدان، ترجمه او از این کتاب، از استوارترین ترجمه‌های فارسی این کتاب است.
گذری بر آثار آیتی
ترجمه‌ها
۱. قرآن مجید، تهران، سروش، ۱۳۶۷ش.
۲. نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه.
۳. صحیفه سجادیه، تهران، سروش، ۱۳۷۲ش.
۴. آمرزش، ابوالعلاء معری، تهران، اشرفی، ۱۳۴۷ش: عنوان اصلی این کتاب الغفران و شامل سه بخش است. آیتی قسمت دوم را تلخیص و ترجمه کرده است.
۵. آواره، رابیندرانات تاگور، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ۱۳۴۴ش.
۶. باتلاق، می‌کاو التاری، تهران، کیهان، ۱۳۴۱ش.
۷. بسی رنج بردم، رمان فردوسی، ساتم الغ زاده، سروا، ۱۳۷۷ش، ترجمه از زبان تاجیکی.
۸. تاریخ ادبیات زبان عربی، حنا الفاخوری، تهران، توس، ۱۳۶۲ش: این کتاب در ۱۳۶۲ش به عنوان کتاب سال برگزیدۀ جمهوری اسلامی ایران در ادبیات عرب در بخش ترجمه انتخاب شد.
۹. کتاب الغارات نوشته ابراهیم بن محمد ثقفی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش.
۱۰. الحوادث الجامعه (١٣٨١)، ابن الفوطی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
۱۱. تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ۵ جلد، عبدالله عنان، تهران، کیهان، ۱۳۶۶-۱۳۷۱ش.
۱۲. تاریخ مختصر الدول، ابن العبری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۷۷ش.
۱۳.. تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی.
۱۴. تفسیر من هدی القرآن، سید محمد تقی مدرس، ج۲-۴ و ۷.
۱۵. تقویم البلدان، عمادالدین اسماعیل ابوالفداء، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش.
۱۶. حجاز در صدر اسلام، احمد العلی، مرکز تحقیقات حج، ۱۳۷۵ش.
۱۷. دربارۀ فلسفۀ اسلامی، ابراهیم بیومی مدکور، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.
۱۸. راز صخره‌ها، مجموعه داستان، سروا، ۱۳۷۷ش.
۱۹. رندا، مجموعۀ بیست داستان از بیست نویسندۀ معاصر سوریه، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
۲۰. العبر، تاریخ ابن خلدون، ۶ جلد، تهران، مؤسسۀ اطلاعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳-۱۳۷۱ش.
۲۱. قصاید سبع علویات، ابن ابی الحدید، تهران، بشارت، ۱۳۷۴ش.
۲۲.. معلقات سبع، تهران، اشرفی، ۱۳۴۵ش.
۲۳. گزیده و شرح خمسه نظامی (١٣٧١ – ١٣۵۵)، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
۲۴. گزیده مقامات حمیدی (١٣٨٣)، تهران، میراث مکتوب.
۲۵. شکوه سعدی در غزل (١٣۶٩)، گزیده و شرح تعدادی از غزل‌های سعدی، تهران، هیرمند.
۲۶. گنجور پنج گنج، گزیده و شرح اشعار نظامی (١٣٧۴)، تهران، علمی.
۲۷. شاهنامه بنداری (١٣٨٠)، (ترجمه)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
تلخیص و شرح متون ادبی
۲۸. تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۴۶: آیتی این تاریخ ۵ جلدی را که نثری متکلف و مصنوع دارد در یک مجلد به زبان ساده و روان تحریر کرده و لغت‌های دشوار آن را توضیح داده است.
۲۹. شرح منظومۀ مانلی و پانزده قطعۀ دیگر از نیما یوشیج، تهران، فرزان، ۱۳۷۵ش.
۳۰. شکوه سعدی در غزل، تهران، هیرمند، ۱۳۶۹ش.
۳۱. شکوه قصیده، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵ش.
ترجمه داستان‌های کوتاه
۱. طلوع سپیده از خلیل جبران، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۳۹، شماره۲.
۲. مست از فرانک اوکونر، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره ۴۱، شماره۶.
۳. کودکی که گنجشک‌ها را دوست می‌داشت از میخائیل نعیمه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۱، شماره۷.
۴. پیر مطرود از برتراند راسل، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۱، شماره۷.
۵. دزد از فرانسوا کوپه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۱، شماره۵.
۶. پدر از ویلهلم شیمبتون، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۲، شماره۱.
۷. کوه نقره از سلمان لاکمرلوف، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۲، شماره۳.
۸. آشتی از امینه السعید، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۲، شماره۴.
۹. ندای ایمان از پر بم چند، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره۱.
۱۰. سکه قلب از دواد سکاکینی، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره۲.
۱۱. دو برادر از می‌ریام آلن دوفورد، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره۵.
۱۲. بازگشت از محمود تیمور، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره۶.
۱۳. انگشتری از ایزاک دنیسن، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره ۴۳، شماره۷.
۱۴. زندگی از موپاسان، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۴، شماره۲.
۱۵. دوست از همینگوی ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۴، شماره۴.
مقالات
۱. اثری تازه درباره شاه نعمت الله ولی؛ نامه فرهنگستان زمستان ۱۳۷۴ شماره ۴.
۲. فارابی؛ فرهنگ و زندگی سال ۱۳۵۳ شماره ۱۷.
۳. خود غریبی در جهان چون شمس نیست؛ فرهنگ و زندگی سال ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ شماره ۱۳ و ۱۴.
۴. داستان خلق قرآن و محنه؛ صدف شهریور ۱۳۳۷ شماره ۱۰.
۵. رساله طیر ابوعلی سینا؛ صدف مرداد ۱۳۳۷ شماره ۹.
۶. نقدی بر غزل معاصر؛ فرهنگ نو تیر ۱۳۳۲ شماره ۹.
۷. سخنی چند در پیرامون شعر نو؛ فرهنگ نو اسفند ۱۳۳۱ شماره ۵.
مقالات ترجمه‌ای
۱. ابن باجه حکیم آندلسی نوشته حنا الفاخوری و خلیل الجر؛ فرهنگ و زندگی بهار و تابستان ۱۳۵۵ شماره ۲۱ و ۲۲.
۲. فاجعه نوشته قمر کیلانی؛ گلچرخ بهمن ۱۳۷۱ شماره ۵.
منابع: ویکی شیعه، سایت اداره ارشاد و فرهنگ اسلامی بروجرد
