استاد محمدرضا شجریان خواننده موسیقی ایرانی؛ از جمله هنرمندانِ ایرانی است که تار و پود وجودی او برای مردم ایران می‌تپید و «خاک پای مردم ایران» بود. او برای اعتلای فرهنگ و هنر این سرزمین از جان مایه گذاشت و در نهایتِ عزت و دوست داشته شدن در یکم مهرماه سال ۱۳۹۹ و در اوج روزهای کرونا از دنیا رفت و در مجاورت مقبره فردوسی کبیر نگاهبان زبان و ادب فارسی آرام گرفت.
پریسا ساسانی: پنج سال از درگذشت محمدرضا شجریان، خسرو آواز ایران سپری شد. مدت زمانی که نه تنها از یاد و خاطره او نکاهید؛ بلکه سال به سال در فراق‌اش بر محبوبیت و دوستداران او افزود. درست مانند شعر زیبا و بی تکلفِ شاملوی شاعر که در بخشی از شعر بلند در آستانه چنین سرود:
انسان زاده شدن تجسّدِ وظیفه بود،
توانِ دوست‌داشتن و دوست‌داشته‌شدن
توانِ شنفتن
توانِ دیدن و گفتن
توانِ اندُهگین و شادمان‌شدن
توانِ خندیدن به وسعتِ دل، توانِ گریستن از سُویدای جان
توانِ گردن به غرور برافراشتن در ارتفاعِ شُکوهناکِ فروتنی
توانِ جلیلِ به دوش بردنِ بارِ امانت
و توانِ غمناکِ تحملِ تنهایی
تنهایی
تنهایی
تنهایی عریان.
انسان
دشواری وظیفه است.
استاد شجریان بدون توجه به جنسیت هنر آواز را می آموخت
آنچه مسلم است موسیقی ایرانی با سنت آموزشِ سینه به سینه، نسل به نسل به فرزندانِ این مرز و بوم به ودیعه گذاشته شده است و اساتید برجسته هنر نامی ایران بر خود وظیفه می دانستند که این هنر را به مستعدان موسیقی آموزش دهند و بی شک استاد محمدرضا شجریان نیز از این قاعده مستثنی نبود و در عمر پر برکت خویش شاگردان بیشماری در زمینه آواز تربیت کرده است و این مهم زمانی اهمیت پیدا می کند که به بدانیم وی هنر آواز را بدون توجه به جنسیت به علاقمندان این هنر یاد می دادند که گواه این مدعا برگزاری کارگاه های آموزش آواز موسیقی در فرهنگستان هنر از سال ۸۵ به مدت ۷ سال بود.
خبرگزاری مجله اینترنتی خونه برای این محبوبیت و همچنین زنده نگه داشتن یاد و خاطره استاد بی بدیل آواز ایران قصد دارد به مناسبت تولد وی از امروز یکم تا ۱۷ مهرماه سالروز فوت وی آن بخش از زندگی کمتر پرداخته شده یعنی آموزش آواز را در گفتگو با شاگردان او در کارگاه آواز موسیقی در فرهنگستان هنر بررسی کند و نا گفته نماند که در این مسیر ایلیا محمدی نیا کارشناس و دانش‌آموخته مطالعات فرهنگی که در آن دوران مدیریت برگزاری کارگاه آواز ایران را به عهده داشت؛ اطلاعات، عکس، فیلم‌های کمتر دیده شده و همچنین ارتباط مفید و موثری را در اختیار مجله اینترنتی خونه قرار داد.
بررسی یک رویداد تاریخی
خبر برگزاری کارگاه تخصصی آواز موسیقی ایران برای نخستین بار در تاریخ ۳۰ مهرماه ۱۳۸۵ مخابره شد. کارگاهی که محمدرضا شجریان هدف از آن را ارتقاء سطح فرهنگ و دانش موسیقی اصیل ایرانی عنوان کرد. بعد از رسانه‌ای شدن برپایی این کارگاه تعداد بسیاری از علاقمندانِ آواز موسیقی ایرانی برای حضور در کارگاه‌ها ثبت نام کردند که در مرحله نخست حمیدرضا نوربخش، مظفر شفیعی،علی جهاندار و محسن کرامتی به عنوان داوران کارگاه آواز محمدرضا شجریان معرفی شدند و کارغربالگری مشتاقان به حضور در این کارگاه را به انجام رساندند و تعداد انگشت شماری از سرآمدانِ این حرفه که آموزش تکنیکی ندیده بودند انتخاب شدند و نخستین روز از برگزاری این کارگاه در تاریخ ۵ اسفندماه سال ۱۳۸۵ برگزار شد.
نخستین کارگاه آموزش آواز به بیان مباحثی پیرامون، تکنیک، صدا سازی و شیوه های مختلف آوازی اختصاص داشت که استاد شجریان در جلسه ای سه ساعته آنها را تبیین کرد.
پرچم آواز ایران همیشه باید بالا باشد
محمد رضا شجریان در این جلسه که با مدیریت حمید نوربخش برگزار شد به دلایل برگزاری کارگاه آموزش آواز اشاره کرد و در گزارشی که خبرنگار مهر از آن روزِ ویژه تهیه کرده بود چنین گفته بود : در طول سالهایی که در عرصه موسیقی و آواز حضور داشتم و فعالیت کردم؛ دیدم بسیاری از علاقمندان به آواز به هر دری می زنند به نتیجه مطلوب نمی رسند و متاسفانه در این عرصه ندیدم کسانی را که بتواند پرچم آواز ایرانی را به دست بگیرد اما نا امید هم نیستم و می خواهم پرچم آواز ایران همیشه بالا باشد چراکه استعدادهای جوان را دیدم که می توانند این امر مهم را به عهده بگیرند. بر همین اساس بود که تصمیم گرفتم بار دیگر کلاسهای آواز را تشکیل بدهم تا شاید بتوانم راه درست را نشان دهم.
جایگاه آموزش آواز توسط استاد شجریان از نگاه اهالی موسیقی
برگزاری کارگاه استاد شجریان در آن زمان توجه اهالی موسیقی را هم به خود جلب کرد و نقطه نظرهای متفاوتی را مطرح کردند که یکی از این نقطه نظرها دیدگاه زنده یاد پرویز مشکاتیان نوازنده سنتور بود که در ماه سال ۱۳۸۵ در گفتگو با رسانه‌ها چنین مطرح کرد: «صدای خوب هدیه ای از جانب خداوند است که در انسان به ودیعه گذشته شده و باید در طول زمان و با شناخت و کشف استعداد افراد از این هدیه الهی به بهترین شکل در آواز استفاده کرد.»
اما داریوش طلایی نوازنده تار و سه تار در واکنش به برگزاری کارگاه آواز پرسشی مطرح کرد و گفت که به دلیل گستردگی در حوزه آواز آیا مجال یا در حقیقت فکری هم برای آموزش آواز در حوزه های دیگر آوازی هست؟ چراکه آواز در موسیقی ایران مقوله ای گسترده و دامنه دار است درنتیجه برگزاری کلاسهای آموزشی ازاین دست تنها بخشی از نیازعلاقه‌مند مشتاق به موسیقی را حل می کند.
فرهنگ سازی مقدم بر آموزش است
داریوش پیرنیاکان نوازنده تار و سرپرست گروه موسیقی شهنازی نظری متفاوت ارائه کرد. او معتقد بود آموزش آواز جدا از آموزش ساز نیست و همان‌قدر که آموختن ساز اهمیت دارد به همان اندازه آموختن آواز و یا به عبارت بهتر پرورش قدرت آوایی در آواز خوانی نیز اهمیت دارد.
شجریان آموزش آواز موسیقی ایران را متوقف نکرد
کارگاه‌های آوازی موسیقی ایرانی بعد از رخدادهای اجتماعی سال ۱۳۸۸ در فرهنگستان هنر که در آن زمان تخت مدیریت میر حسین موسوی بود؛ متوقف شد. اما استاد شجریان جریان آموزش آواز موسیقی ایران را متوقف نکرد و به موسسه دل آواز منتقل کرد و این کارگاه‌ها هفت سال ادامه داشت.وی در این مدت شاگردان بسیاری را در زمینه آواز تربیت کرد که در سیر تکامل تاریخی خودِ این شاگردان منشا خیری برای آموزش آموخته‌های خود از استاد شجریان به نسلهای بعدی شدند.
* عکس: آلبوم شخصی مسعود موسوی زاده شاگرد کارگاه آواز استاد شجریان
۲۴۳۵۷
