در گذشته، با آغاز ماه رمضان، فضایی سرشار از آرامش بر جامعه حاکم می‌شد. میزان جرم و جنایت کاهش می‌یافت، مردم مهربان‌تر می‌شدند و گذشت و فداکاری در رفتارها آشکار بود. مساجد پر از نمازگزارانی می‌شد که تا بیرون شبستان صف می‌کشیدند، و منبرها مأمن دل‌هایی بود که در جستجوی معنویت بودند. اما امروز، این تصویر کم‌رنگ شده است.
چرا این تغییر رخ داده است؟
مساجد زمانی فقط مکان عبادت نبودند، بلکه پایگاهی برای آموزش، تعامل اجتماعی و ترویج اخلاق بودند. حالا، بسیاری از آن‌ها خلوت شده‌اند و جز افراد مسن، کمتر کسی در آن‌ها حضور می‌یابد. آیا این روند ادامه خواهد داشت؟ آیا روزی خواهد رسید که صدای اذان و نماز جماعت تنها خاطره‌ای دور باشد؟
چالش ایمان در دنیای امروز
ایمان، نه‌تنها یک امر فردی، بلکه نیرویی اجتماعی است که حس تعلق و هویت جمعی را شکل می‌دهد. جوامع دیندار معمولاً در برابر بحران‌ها مقاوم‌ترند، اما به نظر می‌رسد که رابطه جامعه با دین در حال تغییر است. در بسیاری از نقاط جهان، گرایش به معنویت افزایش یافته، اما این معنویت بیشتر به‌صورت فردی و شخصی دنبال می‌شود، نه در قالب نهادهای سنتی.
در ایران، که دین همواره نقشی پررنگ در جامعه داشته است، این تغییرات قابل‌توجه هستند. زمانی که مراجع دینی از خلوتی مساجد ابراز نگرانی می‌کنند، باید پرسید: چرا مردم از این فضاها فاصله گرفته‌اند؟ آیا سیاست‌زدگی و استفاده ابزاری از دین در این مسئله نقش داشته است؟
آیا نهادهای دینی کارکرد خود را از دست داده‌اند؟
سالانه بودجه‌های هنگفتی به نهادهای دینی اختصاص داده می‌شود، اما آیا این هزینه‌ها توانسته‌اند تأثیر مثبتی بر ایمان عمومی بگذارند؟ آمارها نشان می‌دهد که ایمان با تبلیغات زنده نمی‌ماند، بلکه با رفتار صادقانه و الگوی عملی تقویت می‌شود. در بسیاری از موارد، آنچه از منبرها گفته می‌شود، با آنچه در عمل رخ می‌دهد، همخوانی ندارد، و این تناقض به کاهش اعتماد مردم منجر شده است.
یکی دیگر از مشکلات اساسی، جناحی‌شدن مساجد و خطبه‌های نماز جمعه است. این فضاها که می‌توانستند عامل وحدت باشند، گاهی به عرصه اختلافات و نزاع‌های سیاسی تبدیل شده‌اند. برای احیای جایگاه مساجد، نخست باید این مشکلات را بپذیریم و به‌جای توجیه، به آسیب‌شناسی بپردازیم.
مسیر بازگشت مساجد به دوران شکوه
برای بازگرداندن مردم به مساجد، باید تغییرات جدی در نحوه مدیریت و تبلیغ دین صورت گیرد:
ایجاد فضایی باز و غیرسیاسی در مساجد
ارائه برنامه‌های متنوع برای جذب جوانان
شفاف‌سازی درباره نحوه هزینه‌کرد بودجه‌های مذهبی
تمرکز بر صداقت و اخلاق به‌جای تبلیغات کلیشه‌ای
زمان تغییر فرا رسیده است
امروز که مساجد در حسرت روزهای پرشکوه خود هستند، وقت آن است که تجدیدنظر کنیم. دین، سرمایه‌ای نیست که صرف منافع کوتاه‌مدت شود. ایمان مردم را نمی‌توان با اجبار یا تبلیغات حفظ کرد، بلکه باید با رفتار، صداقت و همدلی تقویت شود. اگر حقیقتاً دغدغه دین داریم، باید آن را به مردم بازگردانیم، پیش از آنکه خیلی دیر شود.
